Đà Nẵng 20 năm 'khoác áo' Trung ương

Bị gò trong cơ chế thành phố thuộc tỉnh và bao cấp, 20 năm trước lãnh đạo Đà Nẵng đã quyết liệt xin tách khỏi tỉnh Quảng Nam để trực thuộc Trung ương.

Theo nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An (nguyên Phó chủ tịch tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng), thời phong kiến, Đà Nẵng chưa từng là đơn vị hành chính. Năm 1888, triều đình nhà Nguyễn ký thỏa thuận giao mảnh đất này cho Pháp và được tách khỏi Quảng Nam, trở thành khu vực nhượng địa, đối xử theo luật lệ của người Pháp. 

Khi Mỹ tham chiến ở Việt Nam (1965), Đà Nẵng là thành phố lớn thứ hai của chế độ Việt Nam Cộng hòa, chỉ sau Sài Gòn. Nhưng nơi đây cũng chỉ có vài chục con phố nhỏ, hạ tầng dân sự không được xây dựng nhiều mà chủ yếu là căn cứ quân sự. Đà Nẵng lúc đó là nơi tiêu thụ chứ không sản xuất, từ cái tăm cũng phải nhập ở Chợ Lớn về. Cả thành phố sống bám vào bộ máy chiến tranh.

Sau ngày đất nước thống nhất (1975), Đà Nẵng sáp nhập lại vào Quảng Nam. Dù ít bị tàn phá, nhưng kinh tế thành phố không có gì đặc biệt, nền công nghiệp nhỏ bé, què quặt. Chính quyền đưa hàng trăm nghìn người ở thành phố về nông thôn để sản xuất nông nghiệp, hàn gắn vết thương chiến tranh. "Nhưng thời gian thừa thắng xông lên cũng chỉ có mức độ, thành phố sớm bước vào thời kỳ trì trệ", ông An nhớ lại.

Trong chiếc áo của chính quyền cấp huyện

20 năm trước, Đà Nẵng có rất nhiều khu 5 không: Không điện, không nước sạch, không nhà vệ sinh, trẻ không có giấy khai sinh và không được đi học. 

Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng Nguyễn Bá Thanh trong một lần làm việc với Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã mạnh dạn nói rằng, cùng là thành phố cảng, nhưng kinh phí được cấp của Đà Nẵng chỉ bằng kinh phí một công ty vệ sinh của Hải Phòng. 

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An. Ảnh: Nguyễn Đông.

Ông Vũ Ngọc Hoàng (nguyên Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương; năm 1997 là Phó chủ tịch tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng), cho biết lúc bấy giờ dù đất nước đã trải qua 10 năm đổi mới, Đà Nẵng cũng được Thủ tướng Võ Văn Kiệt ký Quyết định 344 ban hành một số cơ chế đặc thù tạo thuận lợi cho sự phát triển, nhưng lãnh đạo và người dân nơi đây vẫn khát khao cơ chế của thành phố trực thuộc Trung ương.

Lúc này, Đà Nẵng phát triển rất khó khăn vì cơ chế ngang cấp huyện, cái áo chật đó đã phần nào hạn chế sự phát triển của thành phố suốt 22 năm (1975-1997). Trong khi đó, Quảng Nam - Đà Nẵng diện tích rộng và miền núi nhiều, chính quyền tỉnh bị phân tâm giữa tập trung phát triển thành phố Đà Nẵng hay phát triển vùng nông thôn và miền núi. Con đường nào cũng lỡ dở vì đưa nông thôn và miền núi đi lên thì không có vốn, còn khơi dậy Đà Nẵng lại không có cơ chế.

Để thay đổi tình thế, năm 1994, Bộ Chính trị điều động hai nhân sự xứ Quảng đang công tác ở Trung ương về quê, ông Mai Thúc Lân (quê Điện Phước) làm Bí thư Tỉnh ủy và ông Trương Quang Được (quê Hội An) làm Chủ tịch UBND tỉnh.

Ông Vũ Ngọc Hoàng nhớ lại, câu chuyện "tách hay giữ" Đà Nẵng được bàn tới bàn lui rất nhiều trong lãnh đạo tỉnh. Hồi đầu nội bộ Thường vụ, cấp ủy còn nhiều ý kiến, một số muốn tách ra để phát triển, một số phản đối vì muốn giữ nguyên truyền thống và sợ tách ra sẽ khó bố trí chiến lược.

Những cuộc họp của lãnh đạo thành phố Đà Nẵng và tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng đã tập trung phân tích, nếu chỉ giữ truyền thống đánh giặc thì không đủ, mà phải tiếp tục viết lên truyền thống phát triển kinh tế; thế chiến lược cũng không thực sự quan trọng vì kinh tế phát triển sẽ vượt qua ranh giới hành chính. 

"Hồi đầu giằng co, cuối cùng mục tiêu tách ra để phát triển đã thắng thế", ông Hoàng nói và cho biết chính quyền địa phương Đà Nẵng đã có tác động mạnh mẽ và đề nghị ra Trung ương quyết định. Được Trung ương "bật đèn xanh", việc xúc tiến để Đà Nẵng khoác chiếc áo rộng hơn "trực thuộc Trung ương" được nhanh chóng thực hiện. 

"Đã là quan liêu bao cấp trói buộc lại thêm cơ chế thành phố thuộc tỉnh thì càng chật hẹp, tù túng. Nếu không tách khỏi Quảng Nam thì Đà Nẵng không thoát khỏi cảnh giật áo vá vai, thiếu trước hụt sau", nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An nói và cho biết thời điểm Đà Nẵng xin chia tách có một số tỉnh cũng muốn tách như Bình Trị Thiên, Hà Nam Ninh... vì địa giới hành chính quá dài.

"Nhưng phải khẳng định việc chia tách Đà Nẵng khỏi tỉnh Quảng Nam có tác động của thành phố Đà Nẵng cũ, trong đó có vai trò của Chủ tịch Nguyễn Bá Thanh nên tiến trình nhanh, mạnh hơn", nhà nghiên cứu nói.

"Đột nhập" phủ Thủ tướng

Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng kể câu chuyện được nghe trực tiếp từ Thủ tướng Võ Văn Kiệt, về cuộc đột nhập Văn phòng Chính phủ của Chủ tịch thành phố Đà Nẵng Nguyễn Bá Thanh.

Sau lần gặp Thủ tướng ở Đà Nẵng và được mời "khi nào ra Hà Nội ghé mình chơi", ông Bá Thanh quyết định ra Thủ đô để bày tỏ nguyện vọng xin cho Đà Nẵng được trực thuộc Trung ương.

Nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng kể câu chuyện "thâm cung bí sử" về chuyến đột nhập Văn phòng Chính phủ của cố Bí thư Thành ủy Đà Nẵng Nguyễn Bá Thanh. Ảnh: Nguyễn Đông.

Dù đã đăng ký xin gặp, nhưng chờ cả tuần vẫn không nhận được hồi âm, ông Bá Thanh nghĩ cách đột nhập Văn phòng Chính phủ. Biết Thủ tướng thích chơi tennis sau giờ làm việc, ông Bá Thanh liền nói với tùy tùng mượn ôtô của đại diện Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng tại Hà Nội, rồi đi sắm cho mình bộ quần áo thể thao và vợt đánh tennis.

Nhưng qua cổng Văn phòng Chính phủ đâu phải chuyện đơn giản. Ông Bá Thanh gọi riêng tài xế ra đưa vài trăm nghìn và dặn "cứ chạy theo ý tôi". Đến gần cửa Văn phòng Chính phủ, ông giục tài xế chạy nhanh. Bảo vệ thấy xe lạ liền ra chặn lại. Ông Thanh không xuống xe, ló đầu qua cửa kính trả lời "chú Sáu rủ vào đánh tennis".

Vào được phía trong, ông Bá Thanh ngồi chờ hàng giờ, hút hết điếu thuốc này đến điếu thuốc kia. Cuối giờ chiều, Thủ tướng Võ Văn Kiệt bước ra sân thể thao và nhìn thấy ngay ông Bá Thanh nhờ dáng người cao lớn. "Chú đi đâu?", nghe câu hỏi của Thủ tướng, ông Bá Thanh thật thà bảo đã ra Hà Nội một tuần xin gặp Thủ tướng nhưng không được nên nghĩ kế đi đánh tennis để vào gặp. Ông xin Thủ tướng không truy xét những người đã giúp mình. 

Được mời vào phòng, ông Bá Thanh bày tỏ ngay nguyện vọng "cho thành phố Đà Nẵng trực thuộc Trung ương, chứ còn ở trong tỉnh Quảng Nam thì như võ sĩ đánh dưới gầm giường, đụng đâu vướng đó", kèm lời hứa "nếu làm không được chú Sáu cứ cách chức cháu".

Một lần gặp ông Bá Thanh, nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng nhắc lại chuyện trên, ông Bá Thanh liên hỏi "sao anh biết nhiều chuyện dữ vậy?". Nhà điều khắc trả lời "chuyện chỉ có hai người nói với nhau, ông không nói thì ông Kiệt nói chứ ai". Nghe xong, ông Bá Thanh cười rồi cãi rằng "mình chỉ nói Đà Nẵng còn ở trong tỉnh Quảng Nam thì như võ sĩ đánh trên giường, chứ không phải đánh dưới gầm giường".

Không tham đất để khỏi mất cơ hội

Ngày 7/10/1996, Bí thư Tỉnh ủy Quảng Nam - Đà Nẵng Mai Thúc Lân nhận được công điện của Trung ương với nội dung: Bộ Chính trị đã nhất trí chia tỉnh Quảng Nam - Đà Nẵng thành tỉnh Quảng Nam và nâng cấp Đà Nẵng lên thành phố trực thuộc Trung ương. Tỉnh phải chỉ đạo hoàn tất thủ tục để kịp trình Quốc hội quyết định trong cuộc họp giữa tháng 10 này.

Thành phố Đà Nẵng đã phát triển vượt bậc sau 20 năm trực thuộc Trung ương. Ảnh: Nguyễn Đông.

Lúc này giữa Đà Nẵng và Quảng Nam nổi lên vấn đề cần gấp rút hoàn thành để kịp trình Quốc hội là chia tách địa giới hành chính. Có tới 4 phương án được đặt ra với mục tiêu "tạo nên địa giới hành chính phù hợp với một Đà Nẵng trực thuộc Trung ương". Trong đó, địa giới nhỏ nhất gồm thành phố Đà Nẵng hiện tại và huyện Hòa Vang. Còn rộng nhất là gồm thành phố Đà Nẵng và các huyện Hòa Vang, Điện Bàn, Đại Lộc, Duy Xuyên và thị xã Hội An. Nếu theo phương án rộng thì Quảng Nam chỉ còn vùng đất trống đồi trọc. 

"Ông Bá Thanh nói cứ đưa ra cãi nhau phương án nào thì không kết thúc được, lỡ mất thời gian trình Quốc hội nên ông quyết định nhanh gọn chỉ lấy huyện Hòa Vang và huyện đảo Hoàng Sa về Đà Nẵng", nhà nghiên cứu Nguyễn Đình An kể.

Ngày 6/11/1996, kỳ họp Quốc hội lần thứ 10 (khóa IX) đã ban hành nghị quyết về việc chia và điều chỉnh địa giới hành chính một số tỉnh, xác định thành phố Đà Nẵng trực thuộc Trung ương vào ngày 1/1/2017 với 7 đơn vị hành chính; diện tích 942,46 km2 (chưa bao gồm huyện đảo Hoàng Sa); dân số 663.115.

Ông Vũ Ngọc Hoàng nhận xét, nhờ chia tách mà 20 năm qua cả Đà Nẵng và Quảng Nam đều thay đổi hẳn bộ mặt. Lúc mới chia tách, ngân sách Đà Nẵng gấp 12 lần Quảng Nam, còn bây giờ Quảng Nam đã vượt Đà Nẵng. Đà Nẵng hiện tăng ngân sách hơn 10 lần, trong khi Quảng Nam là 150 lần. "Nhìn tổng thể, việc chia tách giúp cả hai địa phương đều có lợi và đó là minh chứng cho một quyết định đúng, kịp thời", ông nói. 

Nguyễn Đông

Theo Vnexpress

Các bản tin khác